Kategori: – Netiket – İnternet Ahlakı

Internet…
Çok hızlı gelişen ve hayatımızın her noktasına sızan bir kavrama şekli…
Bu kavram hayatımızı o kadara hızlı çevrelemeye başladı ki, hepimiz her gün onun etkisiyle oluşan yepyeni kavramları anlayarak onu algılamaya çalışıyoruz.
Bu nedenle her yeni gün yeni yanlış anlamalar ve kavram kargaşaları oluşuyor. Bu kitap bu kavram karmaşalarının oluşmasını engellemek yeni oluşan bu yaşam platformunun üzerinde onun yeni ahlak anlayışı ile doğrulmanızı sağlamak amacı ile yazıldı.
Internet, bu günlük yaşantının içinde oluşturduğu yeni kavramlarla var olurken, her yeni gün yeni yanlış anlamaların olmasına da sebep oluyor.
Dünyanın en büyük platformlarından biri olmasına rağmen sanal bir medya olduğu fikri Türkçe’mize giren büyük hatalardan biri. Oysa Internet sanal kelimesi ile anlatılamaz. Sanal kelimesi virtual kelimesinin tam karşıtıdır. Sanmak kökünden türetilmiş ve algının yanılsaması anlamına gelir. Internet ve benzeri ağlar için cyberspace kelimesi ilk kez William Gibson tarafından Neuromancer adlı kitabında kullanılmıştır. Cyber kelimesi , insanın doğayı taklit etmek için geliştirdiği her şey için kullanılan bir kelimedir. Türkçe’si de Siber’dir. Fakat Space kelimesi Türkçe’de hem uzay hem de mekan, ortam kelimelerine denk gelmektedir. William Gibson bu kelimeyi kitabında ortam kelimesinin yerine kullanmıştır. Bu nedenle Internet, Siber Ortam veya Siber Mekandır.
Internet hakkında yapılan büyük hatalardan bir diğeri de varlığını kök saldığı mekan olan bilgisayara borçlu olduğu yanılgısıdır. Internet, her gün yeni ve farklı cihazlarla ulaşılabilecek, bir platformdur.
En genel anlamda Internet’i anlatabilecek yaklaşım zeka ile olan ilişkisinden geçer.
İnsanoğlu var oluşunun ilk anlarından bu yana kadar kurduğu medeniyeti zekasına borçludur.
Zeka en genel anlamıyla ortama uyum sağlama yetisidir. Internet, doğanın aksine ortam için zeka değil, zeka için ortam oluşturulmak amacıyla geliştirilmiş bir siber protokoldür.
Internet, kablolarla birbirine bağlı bilgisayarların TCP/IP protokolüyle haberleştikleri sanal bir medya değildir. Internet; dünyanın en büyük beyinlerinin haberleştiği ve tarih boyunca oluşturulmuş en büyük siber zekadır…
Internet üzerinde var olan herkes bu siber zekanın bir parçasıdır.(node) Internet üzerinde varlık bulan bu kişilere Internet vatandaşı “netizen” denir. Netizenlerin var oldukları ortamda yazılı ve belli anlaşmalara dayanan ahlak kuralları vardır. Bu kurallar kaotik görünen bu platformun üzerinde doğru şekilde var olmayı sağlar. Bu kuralların bütününe “netiket” adı verilir.
Kitap, Türkiye’de Internet üzerinde yaşamayı öğrenmenin kolaylaştırılması amacı ile bütün yeni netizenler için bir başvuru kaynağı olması için yazılmıştır.
Bu özel dünyanın kapısından girmek amacı ile okuyacağınız bu kitabın Türkiye’de bilim ve teknolojinin yayılmasında son derece büyük emekleri olan TÜBİTAK tarafından basılmasından dolayı kendilerine şükranlarımı bildirmek isterim.

E-posta…

Konuşma:

• E-posta yollar yada yazı yazar gibi uygun karakter tanımları kullanın. Kelime aralarında büyük harfler, cümlenin başında küçük harfler anlamı yok eder. Karşı taraftaki bilgisayarda görünecek harf tanımlarınızı yaparken kendi bilgisayarınızda en iyi görünenden çok, genel ayaralara en çok uyanını tercih eden.
• Eğer bir amacı yoksa satır atlamalarını bilgisayarınıza bırakın. Bu sayede karşınızdaki kişi sizinle aynı bilgisayar ayarlarını kullanmıyorsa da görüntü sorunsuz olur. Anlam kaymaları ortadan kalkar.
• Ekranınızda bir parça boşluk bırakmaya özen gösterin. Sayfanın en üstüne yazmamaya çalışın.
• Yazmayı bitirdiğinizde bir boş satır gönderirseniz karşı tarafın anlaması kolaylaşır.
• İki bilgisayar arasında mutlaka zaman farkı olduğunu, karşı taraftaki kişinin ne gibi bir ortamda olduğunu bilmediğinizi her zaman hesaba katın. Konuşmayı sonlandıracağınız da hoşçakal deyin, karşı tarafın da cevap vermesine imkan verin.
• Konuşmak iki kişinin belirli bir konu üzerinde ilişkiye girmesidir. İnternet üzerinde size zarar gelmeyeceğini düşünüyor bile olsanız yine de YABANCILARLA KONUŞMAYIN.
• Her zaman net üzerindeki işlerin yolunda gittiği sonucuna varmayın. Eğer cevap alamıyorsanız bunun tek analamı karşı tarafın size cevap vermemesi değildir.
• Karşınızdakini konuşmaya zorlamayın. Eğer sizinle bağlantı kurmak istemiyorsa, bir iki denemeden sonra arayışlarınızı sonlandırın.
• Eğer hızlı yazamıyorsanız, devamlı hatalar yapıyorsanız yani klavye konusunda tecrübeniz yoksa karşı tarafın size sabır göstermesini bekleyemezsiniz. Eğer sabır gösteriyorsa bunun onun nezaketidir, teşekkür edin.
• Eğer birden fazla kişiyle özel konuşmalar yapıyorsanız, ekranları karıştırmamaya dikkat ediniz.

Yöneticilere notlar
• Başınıza gelebilecek anlaşmazlıklar, illegal durumlar için yazılı bir metin bulundurun. Yeni sorunları ve anlaşmazlık durumlarını da bu yazılı metne eklemeyi unutmayınız.
• Sorunlara ve size yönetilen sorulara en kısa zamanda cevap vermeye çalışın.
• Netikete uymayan davranışlarla karşılaşan insanların sorunlarına en kısa zamanda cevap bulmaya çalışın. Özellikle spam mesajlar konusunda birşey yapma imkanınız varsa bunu mutlaka gerçekleştirin. Unutmayın ki daha sonra bu sorunlar büyür ve başa çıkamayacağınız bir hal alabilir.
• Sisteminizle ilgileri vermeyi unutmayınız. Disk kotalarından, sistem sorunlarına kadar her konuda yollanan bilgilerin anlaşılır olduğundan emin olun.
• Sistem haberleşmeleri için genel anlamda kullanılan e-posta adreslerini açmayı ve buraya gelen bilgileri kontrol etmeyi unutmayın.

Çoklu iletişim ortamları:

Her ne kadar çoklu iletişimin kendine ait kuralları olsa da, kişisel iletişimin kuralları da aynı şekilde geçerlidir. Yani bir mailliste mesaj atarken de e-posta etiğine dikkat etmek gereklidir.

Maillist ve Haber grubu etiği

• Yeni girdiğiniz mailling list veya haber gruplarına mesaj atmadan önce, oranın kültürünü anlamak için mailleri okuyunuz.
• Size gönderilen ilk mesajın içinde kurallar yazmaktadır, bunu okuyup uymaya çalışın. Her maillistesi ve haber grubunda bu kuralların konulmasını gerektiren tecrübelerin yaşanmış olduğunu unutmayınız. Bu nedenle bu kuralları sorgulamaya çalışmayınız.
• Attığınız mesajın büyük bir grup tarafından okunduğunu unutmayınız. Bu grubun içinde daha sonra sizi işe alacak yeni patronunuzda olabilir. Bu tip maillist ve haber grupları genelde arşivlenir, bu nedenle yazdığınız mesajların uzun bir süre okunabileceğini unutmayınız.
• Aksi söylenmedikçe bir gruba bağlı bile olsa bu gruplardaki kişiler sadece kendilerini temsil ederler, şirket veya bağlı oldukları topluluk hakkında söz hakları yoktur.
• Mesajlar ve makaleler bir olayı anlatmak içindir. Özel bir durum söz konusu değilse bu mesajlar içindeki anlatım hataları, yazım yanlışlarını bulup açıklamak sadece sizi bu listelerde yeni bir kullanıcı konumuna sokar.
• Birçok maillist ve haber grubunda reklam yapılması istenmemektedir. Buna dikkat edilmesi gerekir. Konu dışı bir reklam mesajı sizin onlarca nefret mesajı alacağınızın bir göstergesidir.
• Maillist ve haber gruplarında bir mesaja cevap verirken, o mesajın bir özetini koymak veya konuyla ilgili parçasını bulundurmak önemlidir. Aksi takdirde mesajınızı okuyanların bir kısmı neden bahsettiğinizi anlayamayacaklardır.
• Mesajlarınızın sonuna imzanızı koymayı unutmayınız. Bu sayede mesajı okuyan kişilerin sana ulaşması mümkün olur.
• Maillist ve haber gruplarında gönderdiğiniz cevap mesajları çoğunlukla listeye gider. Bu nedenle maillist ve haber gruplarından gelen mesajlara kişisel cevap verirken mesajın gruba gitmediğini mutlaka kontrol edin.
• Mesaj alındı, tatildeyim, şu an uygun değilim otomatik mesaj sistemlerini, bunları maillist ve haber gruplarına üye olduğunuz adreslerde çalıştırmayınız.
• Maillist ve haber grubuna kişisel bir mesaj yolladıysanız, özür mesajı yollamayı unutmayınız.
• Bir kişiyle listede mesajlaşırken tartışmaya girdiyseniz bu grubu ilgilendirse de bu mesajlaşmayı kişisel yapmakta yarar vardır. Daha sonra arada geçen konuşmayı listeye özetleyebilirsiniz.
• Flame savaşlarında sakın piyon olmayın. Bu tip mesajlara cevap vermeyin.
• Bir mesaja gönderilen cevabın arkasında olduğunuzu belirten mesajlar yollamamaya dikkat ediniz.
• Bir mesajın içinde farklı boy ve stillerdeki fontlar kullanarak bir anlam oluşturmaya çalışmayınız. Bu tip mesajlar okundukları sistemin tarzına göre değişken görünümler kazanırlar.
• İnternette değişik gruplar ve listeler değişik konular içerir. Bu grupların içinde fikirlerini beğenmediğiniz listeler olabilir ama bunlara saldırmak için bu listelere girmek nafile bir çabadır. Eğer bu listeleri görmek istemiyorsanız filtre kullanın.

• Öncelikle kayıt esnasında size gönderilen mesajı okuyup, saklayınız. Bu mesajın içinde bu listeye girmek ve listeden ayrılmak için yapmanız gerekenlerin hepsi yazacaktır. Eğer bir robot sözkonusu ise giriş ve çıkış mesajlarınızı sakın listeye atmayın. Bu robotların özel adreslerine yollayınız. E-groups ve yahoogroups gibi özel maillistlerde ise birçok işleminizi web üzerinden yapmanıza yarayan yönetim ekranları bulunmaktadır. Bu ekranlarda maillist ile ilgili her türlü ayarı yapabilir, sıkça sorulan soruların cevaplarını öğrenebilisiniz. Bunlara bakmadan listeye veya liste yöneticisine sakın mesaj atmayın.
• Özel bir moderasyon yöntemi uygulanmıyorsa, yolladığınız mesajı geri almanız söz konusu değildir. Bunu maillist yöneticisi de yapamaz. Bu nedenle yolladığınız mesajın gerçekten gitmesini istediğinizden emin olmalısınız.
• Büyük dosyalar yollamamaya dikkat edin. Bu dosyalarınızı içinde bulunduğunuz maillist’in kültürüne göre parçalayarak yollayabilir ya da o mailliste tahsis edilmiş olan bir alana koyabilirsiniz. Tabii eğer sizin bir alanınız varsa oraya koyup adresini de yollayabilirsiniz.
• Uzun süre mesajlarınızı kontrol edemeyecekseniz, listeden ayrılmaya yada mesaj kutunuza mesaj gelmeyecek bir ayarlama yapmaya dikkat edin. Aksi takdirde hem sizin mesaj kutunuz şişer hem de bir süre sonra mesajlar geri dönerek maillistin diğer sakinlerini rahatsız eder.
• Bir mesajı birden fazla mailliste aynı anda atmamaya dikkat edin. Eğer böyle bir zorunluluk varsa mutlaka özür dileyin.
• Bazı maillistler özeldir. Bu listelere davet edilmeden girmemeye dikkat edin. Bu listelerde dolaşan mesajları size izin verilmeden üçüncü kişilere göstermeyiniz.
• Eğer bir anlaşmazlık varsa durumu incelemeye insanların karekterleri ve özelliklerine saldırmamaya dikkat ediniz.

• Bir haber grubuna ilk girdiğinizde tartışmanın konularını ve yolunu anlamak için başlıkları okumaya özen gösterin. Size gelen bir mesaja “ben de” , “katılıyorum”, “aynen öyle” türü cevaplar yamamaya özen gösterin.
• Eğer konuşulan konu tek bir kişiyi ilgilendiriyorsa, bu mesajı bütün gruba atmamaya özen gösterin.
• Bir konuda soru sormadan önce sıkça sorulan sorular kısmını okumayı unutmayın.
• Eğer yolladığınız bir mesaj gruba ulaşmadıysa bir kez daha yollamak yerine bir süre onun gittiğinden emin olun.

Genel kurallar:
• Siteniz, haber grubunuz, maillistiniz ile ilgili bütün kuralları düzgün bir şekilde yazılı hale getirin. Sitenizin başına, haber ve maillistinize her üye olana ilk olarak bu kuralları yollayın. Okumalarını sağlayın.
• Arşivleme sisteminiz konusundaki kuralları da açıklayın. Böylece üyeleriniz beğendikleri bir yazıya daha ne kadar ulaşacağını bilebilir.
• Sisteminizin çalışmasını kontrol edin. Sorunları farkedip düzeltmeye çalışın.
• Log dosyalarınızı ne kadar tutacağınızı daha önceden belirleyin

• Listenizde dönen mesajları kontrol edip bu mesaj adreslerini listeden çıkarın.
• Liste sahibinin sorunlarını çözmeye dikkat edin.
• Liste sahiplerini sistemdeki düzenleme ve yenilemelerden haberdar edin. Önceden belirlenmiş bir sistem kapatma varsa bunu da bildirmeyi unutmayın.
Haber Grupları

• Grubunuzdaki kişilerin haber almak için ne gibi yöntemler kullandığına dikkat edin.

• Genel bilgilerle birlikte, sıkça sorulan soruların listeye düzenli olarak gönderilmesine özen gösterin.
• İlk gelenlerin rahatça okuyabilecekleri, en genel mesajların içinde bulunduğu bir hoşgeldin mesajı yollamaya dikkat edin.
• Haber gruplarının da genel bir klavuzun belli aralıklarla yollanmasına ihtiyacı vardır.
• Tatillerde bile haber grubunuz ve maillistinizin çalışacağını unutmamanız ve kontrolü üzerinde tutmanız gerekmektedir.

Kullanıcı klavuzu

Genel bilgiler

• Bu tip servis ve hizmetlerin faturalarının birileri tarafından ödendiğini sakın unutmayın.Bu nedenle bu gibi hizmetleri alırken o kişinin kurallarının geçerli olacağını, alınan bilgilerin paralı olabileceğini de unutmamak gerekir.
• Bir enformasyon servisi ile problem yaşıyorsanız, problemin öncelikle kendi bilgisayarınızda olduğunu düşünmelisiniz. Önce sisteminizin doğru çalışıp çalışmadığını, enformasyon servisine ulaştığınız programın yükleme sorunlarını kontrol ediniz.
• Dosyaların isimlerinin sonundaki sonad takıları her zaman o dosyanın yaratıldığı programla bütünleşik olmaya bilir. Doc dosyaları metin dosyaları da olabilir.
• Enformasyon servisleri her zaman .com uzantısı ile sonlanmazlar. Kar amacı gütmeyen kuruluşlar .org, network amacı güden kuruluşlar .net, askeri organizasyonlar .mil son ekini alır.
• Her enformasyon servisinin kendine göre bir yardım sistemi vardır. Www siteleri yardımı sayfanın üzerinde verirlerken, ftp siteleri readme isimli dosyalarda yazarlar. Bu dosyalar size o servis hakkında genel bir bilgi vermek amacıyla konulmuştur. Ama bu bilgilerin update edilmiş olması büyük bir gereklilik değildir.
• Bütün bu servislerin update olmasını bekleyemezsiniz. Unutmayın internet üzerinde herkes yayın yapmayı öğrenebilir ama bilgilerini update edecek kadar internet görgüsüne sahip olmayabilir.
• İnternet üzerinden özel bilgilerinizi verirken dikkatli olun. Bu bilgilerin güvenli yollarla gittiğinden amin olmadan yollamayın. WWW üzerinden bir kredi kartı bilgisi veriyorsanız, altta çıkan anahtarın üzerine iki kez tıklayarak güvenliğin kaç bit olduğunu, sertifika’nın geçerli olup olmadığını kontrol edebilirsiniz.
• İnternet’in farklı kültür, farklı coğrafyaları kaplayan bir sistem olduğunu unutmayın. Size kabul edilemez gelen bir konu, dünya üzerinde bir yerlerde kabul edilebilir bir yaklaşım olabilir. Bu nedenle internet üzerinde gezerken açık fikirli olmaya dikkat edin.
• Çok kişinin kullandığı bir enformasyon servisinden bilgi almaya çalışıyorsanız, bu servisin size network ağı bakımından en yakın olan mirror (yansımasını) kullanmaya dikkat edin. Bu sayede bilgiye daha kolay ulaşabilirsiniz.
• Başkalarının ftp sitelerini kendi bilgilerinizi bir diğer gruba iletmek için kullanmayın. Bu “dumping” dir ve kabul edilebilir bir davranış değildir.
• Bir site ile ilgili problem yaşıyorsanız, bu problemi site sahibine iletmeniz yararlı olacaktır. Bunu yaparken açıklayıcı olmaya dikkat edin. Eğer imkanınız varsa ekranınızın bir resmini alıp bunu yollayın.
• Çok kullanılan servislere, interaktif hizmetler içermiyorsa sayının fazla olduğu saatler yerine kimsenin olmadığı saatlerde giriş yapmak gerekir.
İnteraktif servisler (MUDs, MOOs, IRC)

• Bütün diğer çevrelere ilk girdiğimizde yaptığımız gibi, interaktif servislere de ilk girdiğinizde de öncelikle grubun kültürünü anlamaya çalışın.
• Bu tip bir odadaki herkesi ayrı ayrı selamlamak gerekli değildir. İlk anda bir “merhaba” herkes için yeterli olacaktır.
• Fazla miktardaki bilgiyi yollayacaksanız, servisi kullanan diğer kişileri uyarmanız yararlı olacaktır.
• Sisteme giren herkesin siszinle konuşmak istediği fikrine kapılmamalısınız. Özel sohbet etmek istediğiniz kişi o an meşgul olabilir yada sizinle sohbet etmek istemiyor olabilir.
• Karşınızdaki insanla sohbete başlamak için onun yaş/cinsiyet/yaşadığı yer olmamalı. Bu soru hem son derece itici hem de etiğe son derece aykırıdır. Bu bilgiyi konuşmanın içinde sorgulayarak almak karşı tarafı rahatlatacaktır.
• Eğer karşınızdaki bir takma ad kullanıyorsa, onun özel bilgilerini vermek istememmesini saygı ile karşılamalı ona göre hareket etmelisiniz.
Yönetici kuralları:
• Sisteminizdeki herşeyin kopyalanabilir olduğunu unutmayın. Bu nedenle kopyalanmasını istemediğiniz hiçbir şeyi sisteminize yerleştirmeyin. Eğer yine de koymak istiyorsanız telif kurallarını gerektiği gibi açıklamaya dikkat edin.
• Genel kuralları açıkca belirten bir dökünman hazırlayın. Siteniz, organizasyonunuzda neler bulunduğunu bu dosyada mutlaka açıkca belirtin.
• README, benioku dosyalarını herzaman güncelleyin. Bu dosyaların metin formatında olmasına özen gösterin.
• Sitenizdeki bilgilerin yansımaları varsa bunların yerlerini bildirin. Telif kurallarını bu adreslerdeki sistemlerinize de yerleştirmeye özen gösterin.
• Popüler bilgilerin bir bantgenişliğine ihtiyacı olduğunu unutmayın.
• Eğer bilgileri bir dosya düzeninde sisteme yerleştiriyorsanız, bu dosyaların kullandıkları sonadları dosya isimlerine eklemeyi unutmayın.
• Transfer edilebilecek dosyaların ilk sekiz karakterini diğer dosyalarınkinden farklı yazmaya dikkat edin.
• Bilgi verirken sitenize ait, kimsenin bulamayacağı bir bilgiye sahip olmaya özen gösterin.
• Bir bilgi servisi kuramnın bir tasarım yapmaktan son derece farklı olduğunu unutmayın. Bilgi servisi kurmak için endistrüyel tasarımdan, optimizasyona kadar çok şeyi bilmeniz gerekir.
• Yaptığınız sitenin değişik programlarla nasıl kullanıldığını kontrol etmeyi unutmayın. Yeni çıkan her ürün sizin sitenizi farklı bir programla daha test etmeniz gerekliliğini ortaya çıkaracaktır.
• Kullanıcıdan aldığınız bilgileri ne amaçla kullanacağınız belirten bir bilgiyi formlarınıza eklemeyi unutmayın. Kimse kendisine ait bir bilginin elden ele dolaşmasından hoşlanmaz. Bu nedenle size verilen bilgileri kötü amaçla kullanmayınız.

• Sık Sorulan Sorular bölümü geliştirilmeli ve her sayfadan buraya link vermelidir.
• Satıcı Elektronik Ticaret Bilgi Merkezi kurmalıdır.(Elektronik Ticaret ile ilgili genel bilgiler ve haberler)
• Satıcı, ürün destek bilgisi için her sayfaya ya da bilgi merkezine link vermelidir.
• Satıcı tanıtıcı bilgiler, ticari isim, adres ve kontak telefon, email ve faks bilgileri, 3.parti ve ortaklıklarıyla ilgili bilgiler Alıcıya verilmelidir. (Satıcı ile ilgili bilgiler Alıcı güvenini arttırır).
• Alıcı, Satıcının kimlik bilgilerine her yerden ulaşabilmelidir.
• Alıcıya, yaptığı alışverişin hangi hukuka tabi olduğu anlatılmalıdır.
• Satıcı, satılan mal veya sunulan hizmetle ilgili tüm sınırlamalarını (Ülke dışına satış yapmıyoruz vb.), Alıcıların kişisel bilgilerini girmeden ya da ürün, servis seçimi yapmadan önce görmelerini sağlamalıdır.
• Satışı yapılan tüm mal ve hizmetlerin detaylı açıklaması site üzerinde verilmelidir.
• Sitede arama fonksiyonu olmalıdır. (Alıcının aradığı bilgiye bir an önce ulaşması gerekir.)
• Satıcı, sitenin anasayfasına ya da her sayfaya arama icon’u koymalıdır.
• Satıcı, Alıcıya sık sorulan sorular (FAQ) servisi, Müşteri hizmetlerine bağlı bir telefon numarası, şikayet ve sorularını bildirebilecekleri bir e-mail adresi sunmalıdır.
• Her sayfada Müşteri hizmetlerine bağlı bir link olmalıdır.
• Satıcı, Alıcının soru ve şikayetlerini inceleyip geribildirim yapmalıdır.
• Satıcı, Alıcıya soru ve şikayetlerinin üzerinde çalışıldığına ve kendilerine en geç 1 iş günü içerisinde geri bildirimde (e-posta, faks vb.) bulunulacağını belirten bir e-posta göndermeli ve söz verilen sürede alıcıya geri dönmelidir